Jak zmienia się język szwedzki?

Język szwedzki zmienia się stale, dokładnie tak, jak inne języki. Poniżej zostały wyróżnione niektóre ważne tendencje w jego rozwoju.

Język staje się bardziej nieformalny

Od lat 70. trwają zmiany w kierunku coraz bardziej nieformalnego języka, zarówno w mowie, jak i w piśmie.

Bezpośrednie, bardziej osobiste zwroty stały się powszechniejsze. Zamiast pisać „Ten, kto prowadzi samochód po zaśnieżonych drogach, powinien jechać trochę wolniej”, częściej stosuje się „Jeśli prowadzisz samochód po zaśnieżonych drogach, pamiętaj, żeby jechać trochę wolniej”. Szwedzi zwracają się do siebie na ty, po imieniu, zamiast używać zwrotu Pan/Pani, tytułu czy nazwiska, jak to było wcześniej. Zmiana ta jest wynikiem tego, że społeczeństwo stało się bardziej egalitarne.

Nieformalny język jest najbardziej wyraźny w mediach szybkiej komunikacji, takich jak czat, SMS-y i Twitter, w których często pisze się szybko, potocznie, za pomocą krótkich, niepełnych zdań i wielu skrótów. Niektóre z takich cech języka przenikają także do mediów, jak telewizja, reklamy i blogi.

Teksty urzędowe stały się prostsze i bardziej zrozumiałe. Jest to po części element ogólnego rozwoju języka, po części rezultat świadomego działania wielu urzędów w ramach upraszczania języka dla ułatwienia komunikacji (tzw. klarspråksarbete).

Język angielski staje się coraz bardziej dominujący

Szwedzki jest poddawany zwiększonemu wpływowi języka angielskiego. Ponadto wielu Szwedów dobrze się nim posługuje i traktuje jako swój drugi język. Jednocześnie maleją umiejętności językowe w zakresie niemieckiego i francuskiego.

Szwedzi zapożyczają coraz więcej angielskich słów i wyrażeń, np. e-mail, date, swipe, tags. Większość nowych oraz ważnych i często używanych przez społeczeństwo wyrazów jest jednak wciąż szwedzka, a także wiele z zapożyczanych słów otrzymuje zeszwedczoną pisownię i odmianę: mejl, dejt, svajpa, taggar. Niektóre zapożyczenia reguł pisowni, jak angielski apostrof w dopełniaczu lub kropka jako separator dziesiętny (Anna’s, FM 105.5), występują równolegle ze szwedzkimi formami (Annas, FM 105,5).

Na szwedzki oddziałują najbardziej sytuacje językowe, w których niemal całkowicie zastępuje się go angielskim. Przykładowo w dzisiejszych czasach w szkołach wyższych i w ramach badań naukowych większość prac i artykułów naukowych jest pisana po angielsku. Jest on też językiem stosowanym w pracy w wielu dużych przedsiębiorstwach oraz często występuje w reklamach i tekstach medialnych. Dlatego w szwedzkim społeczeństwie coraz częściej angielski i szwedzki bywają używane równolegle. Szwedzi jednak wciąż używają swojego języka w zdecydowanej większości sfer i zasadniczo ma bardzo silną pozycję w porównaniu z innymi językami na świecie.

Inne języki także mają wpływ

W Szwecji używa się znacznie większej liczby języków niż przed paroma dekadami. Obecnie jest to około 200 języków ojczystych, a co za tym idzie szwedzki jest drugim językiem coraz liczniejszej grupy ludzi. Arabski zdaje się wkrótce przegonić fiński w roli drugiego największego języka w Szwecji i zarówno on oraz inne oficjalne języki mniejszości, czyli fiński, romski i lapoński, stały się bardziej widoczne w społeczeństwie.

Wspomniane języki mają jednak bardzo niewielki wpływ na szwedzki jako taki, ale istnieją socjolekty, których cechy językowe zostały zaczerpnięte z niektórych języków imigrantów. Takie cechy są też obecne w języku młodzieży niewywodzącej się ze środowisk migracyjnych.
Przykłady:

• słowa keff (arab. zły) oraz aina (tur. policja)
• niektóre cechy językowe, nietypowe dla standardowego szwedzkiego, takie jak pominięcie przyimków, np. De låg sängen zamiast De låg på sängen, czy też inny szyk wyrazów, np. Då han kom inte zamiast Då kom han inte

Tekst oraz mowa istnieją i razem, i osobno

Język pisany funkcjonuje obecnie poniekąd oddzielnie od mówionego, jest językiem dla oczu, nie do czytania na głos.

Znakiem tego jest wzrost sprzedaży tekstów, które mają się wyróżniać w przepływie informacji, przykładowo poprzez stylizowany zapis nazwy marki (iPhone, eBay) lub rozdzielny zapis złożeń (Potatis Gratäng).

Inną oznaką jest skoncentrowanie informacji w niektórych rodzajach tekstów poprzez użycie krótszych i bardziej zwartych zdań. Przykładowo „Ludzie są gotowi pożyczyć coraz więcej, gdy mają zamiar kupić mieszkanie, ponieważ oprocentowanie zmalało” zastępuje się „Chęć pożyczek w związku z kupnem mieszkania zwiększyła się z powodu obniżki oprocentowania”. Takie zdanie jest łatwe do przeczytania po cichu, ale trudniejsze do wysłuchania i zinterpretowania.

Pozycję języka pisanego można też dostrzec w wymowie wielu słów, która w ostatnich dekadach bardziej upodobniła się do pisma: nie pomija się końcówek czasowników (hittade, nie tylko hitta), natomiast wyrazy och oraz att czyta się tak, jak się pisze (nie jak samą głoskę å).

Jednocześnie można powiedzieć, że mowa i pismo zbliżają się do siebie na różne sposoby.

Wiele form zapisu, które kiedyś uważano za potoczne, obecnie stały się powszechne i pojawiają się w gazetach i literaturze faktu: sen zamiast sedan, nån zamiast någon, sa zamiast sade, dan zamiast dagen.

W wielu spotykanych na co dzień gatunkach tekstów i mediach elektronicznych bliskich językowi mówionemu, takich jak czat, formy potoczne są powszechne.

Duża liczba tekstów różnego rodzaju staje się coraz bardziej nieformalna, co jednocześnie powoduje, że się one wydłużają.

Technologia oddziałuje na różne sposoby

Rozwój technologiczny komputerów i telefonów komórkowych przyczynił się do tego, że człowiek pisze zdecydowanie więcej niż przed paroma dekadami, zarówno w czasie wolnym, jak i w pracy.

Ludzie piszą, korzystając z wielu mediów komunikacyjnych, teksty różnych gatunków, np. treści na stronach internetowych czy blogach, wiadomości na czacie, w mediach społecznościowych, piszą SMS-y oraz mejle. W Szwecji, gdzie korzysta się z Internetu oraz komórek w nadzwyczaj dużym stopniu, spora część komunikacji międzyludzkiej odbywa się za pośrednictwem mediów społecznościowych i usług komunikacji, jak Twitter, Snapchat, Instagram czy Youtube.

Również komunikacja pomiędzy obywatelami i szwedzkimi urzędami w dużym stopniu zachodzi w dzisiejszych czasach poprzez usługi internetowe i media społecznościowe, co przyczyniło się do tego, że język urzędowy stał się prostszy i mniej formalny.

Powszechne korzystanie z małych ekranów telefonów komórkowych i tabletów sprzyja rozwojowi technologii w kierunku obrazu (kosztem tekstu), odczytywania tekstów (syntezatory mowy, czytniki ekranowe) i opartego na mowie interfejsu (Siri od Apple, Skype, itp.).

Jednak system językowy jest stabilny

Powyższe zmiany dotyczą przede wszystkim słownictwa i stylu. Istnieje większe zróżnicowanie językowe: więcej mediów komunikacyjnych, rodzajów i gatunków tekstów oraz samych języków. Podstawowy system języka szwedzkiego – ortografia, odmiana, słowotwórstwo, reguły pisowni, gramatyka – pozostaje mimo to stabilny. Można jednak gdzieniegdzie dostrzec niewielkie odstępstwa od tego. Kilka przykładów takich zmian:

Występuje zwiększona niepewność w użyciu form zaimków de i dem. Forma dopełnienia dem jest używana czasem jako podmiot i odwrotnie – forma podmiotu de jako dopełnienie, np. Dem var glada oraz Hon skrattade åt de. Wielu uważa, że forma dom, która kiedyś funkcjonowała przede wszystkim w języku mówionym, zastąpi przez to w przyszłości całkowicie de i dem.

Neutralne pod względem płci słowa stały się w języku szwedzkim powszechniejsze w ostatnich latach, np. talesperson (pol. rzecznik) zamiast talesman. Jednocześnie neutralny zaimek hen przyjął się i stał bardziej pospolity. Ponadto zaimek en jest czasem używany także jako wariant neutralny w tej kwestii zamiast bezosobowego man. Starsze żeńskie formy, takie jak lärarinna (pol. nauczycielka) i skådespelerska (pol. aktorka) zanikają, a w zamian stosuje się lärare i skådespelare, nieokreślających płci. Także końcówka –a w odmianie przymiotnika zaczęła występować częściej, przede wszystkim w tekstach urzędowych, ponieważ jest uważana przez wielu jako bardziej neutralna, w przeciwieństwie do wyróżniającej formy męskie końcówki –e, np. Kära kund! (zamiast Käre kund, pol. Drogi kliencie!), Vår nya chef Bo Ek (zamiast Vår nye chef Bo Ek, pol. Nasz nowy szef Bo Ek).

Wyznacznik bezokolicznika att jest często pomijany, np. Hon lovade (att) försöka (att) börja (att) sluta röka. Przy czasowniku posiłkowym kommer pominięcie wyrazu att jest dobrowolne. Częste zaniedbywanie wyznacznika nie jest niczym dziwnym, ze względu na pisownię innych czasowników posiłkowych, które zawsze zapisuje się bez att.

Współcześnie orzecznik jest odmieniany częściej według znaczenia, bez zachowania kongruencji, przez co gramatycznie nie zgadza się z podmiotem, np. laget var otränade, barnet är sjuk (zamiast laget var otränat, barnet är sjuk, pol. drużyna była niewyszkoleni/niewyszkolona, dziecko było chory/chore).

Słowa pochodzące z łaciny coraz rzadziej odmieniają się zgodnie z łacińskim wzorcem i w zamian otrzymują zeszwedczony: gymnasium i seminarium zapisuje się często jako gymnasie, seminarie, a formy liczby mnogiej, jak media oraz data, są dziś uznawane za formy pojedyncze, np. svensk media, öppen data.

Końcówka –s liczby mnogiej stała się częścią szwedzkiego systemu odmiany, przykładowo w wielu zapożyczonych z angielskiego i hiszpańskiego wyrazach: fans, shorts, situps, tacos, itd.